.jpg)
Piyozboshli
Qoraqovuq - Amaryllidaceae oilasiga kiruvchi ko‘p yillik piyozboshli o‘simlik. O‘simlik piyozi cho‘zinchoq, uzunchoq-tuxumsimon, ba'zan 12 sm gacha boradi. Piyozboshning tubi yaxshi rivojlangan (qalinligi 2-3 sm); undan uzun va ingichka sariq-pushti rangli ildizlar chiqqan. Piyozbosh to‘q jigarrang, ba'zan qora pardali tashqi qipiqlarniga ega, uzun ildiz bo‘g‘zini hosil qiladi. Ildiz bo‘g‘zi barglari ikki qatorli to‘pbargni hosil qiladi. Bitta piyozboshning ho‘l vazni 40 dan 150 gr gacha. Barglari ko‘kimtir, deyarli teng, eni 2 sm va uzunligi 30-40 sm. Bahorda barglari shakllanib, yoz o‘rtalariga kelib quriydi, ammo avgust oyida o‘simlik bargsiz gulpoyani hosil qiladi. Gullari soyabonsimon to‘pgulda joylashgan, 3-15 ta gacha bo‘ladi, gulqo‘rg‘on barglari ingichka lansetsimon, g‘ishtsimon-qizil rangli, ba'zan sariq tusli. Mevasi uch bo‘lakli shishgan ko‘sak, urug‘lari yirik, yassi, qora pardasimon po‘st bilan qoplangan.
Qoraqovuq Markaziy Osiyo endemikidir. U Janubiy Qozog‘iston va Toshkent viloyatida o‘sadi. Uning diapazoni tog‘ etaklaridan va tog‘larning pastki qismidan boshlanadi va o‘rtada tugaydi. U kichik guruhlarda qoyalar orasida, suv havzalarida, qoyali tosh va yon bag‘irlarda uchraydi. Qoraqovuq chakalakzorlarini eski yaylovlarda topish mumkin.
Dorivor xom ashyo qoraqovuqning barglaridir. Ular uzunligi kamida 30 santimetrga yetganda kesiladi. O‘simlik dengiz sathidan qanchalik baland o‘sganiga qarab, hosilni yig‘ish vaqti o‘zgaradi. O‘simlik tarqalishining pastki chegarasida barglarni aprel oyining o‘rtalaridan, yuqori qismida esa faqat may oyining o‘rtalaridan yig‘ib olish mumkin. Barglar sarg‘ayishni boshlaganda hosil tugaydi.
Bu vaqtda barglar o‘roq yoki pichoqlar yordamida kesiladi, bunda piyozboshlarning o‘sish nuqtasini zararlamaslik uchun ehtiyot bo‘lish zarur. Kesilgan barglar kichik uyumlarda to‘planib, ularning qorayib ketishi va yopishib qolmasligi nazorat qilinadi. Yangi barglarni yig‘ilgandan so‘ng ularni somon maydalagich bilan yoki pichoq yordamida 2-3 sm uzunlikda kesish kerak. Olingan xom ashyo ochiq joylarda yoki brezentga yupqa qatlam qilib yoyilib, xom ashyoni dimlanib qolmaslik uchun kuniga 2-3 marta xaskash yoki panshaxa yordamida ag‘dariladi. Xom ashyoni yaroqlilik muddati 2 yil.
Qoraqovuq tarkibida pektin va qatronli moddalar, yefir moylari, shakar, shilimshiq, organik kislotalar mavjud. Barglarda 0,45% gacha likorin alkaloidi, 0,05% gacha galantamin va tasettin, pankratin, narvezin, ungerin, ungminorin, unsevin, talantamin, gippeastrin alkaloidlari mavjud.
Qoraqovuqning dorivor xususiyatlari asosan o‘simlikning kimyoviy tarkibida likorin alkaloidi mavjudligi bilan izohlanadi. Oshqozon shilliq qavati va uzunchoq miyaning qusish markaziga yengil tirnash xususiyatini beruvchi ta'sir ko‘rsatadi, bronxial bezlar
1.А.Ф. Гаммерман и И.И. Гром, «Дикорастущие лекарственные растения СССР», «Медицина», Москва, 1976 г.- 39с. 2.https://lektrava.ru/encyclopedia/ungerniya-severtsova/?sphrase_id=173025